Ukraine-related proper names in modern and historical Polish phraseology

Agnes Piela, Associate Professor of Linguistics
Institute of Linguistics, Faculty of Humanities, University of Silesia in Katowice, Poland
Uniwersytecka Street, 4, 40-007 Katowice, Poland

E-mail: agnieszka.piela@us.edu.pl
https://orcid.org/0000-0003-2115-7456

Heading: Articles
Language: Ukrainian

Abstract: The present text represents a trend in the research in phraseology and onomastics. The article focuses on the still used and forgotten lexical combinations (phraseologisms, proverbs) which contain a proprial component associated with Ukraine. One analyses combinations with geographical names, i.e. choronyms, e.g.: Ukraina — niedaleka Ukraina ‘Ukraine — not remote Ukraine’, Pobereże — jak na Pobereżu ‘Pobereże — as in Pobereże’, Podole — Na Podolu pszenica bez kąkolu ‘Podolia — in Podolia [there is] wheat without corn cockle, and oikonyms, e.g.: Berdyczow — pisz na Berdyczow ‘Berdychiv — [literally] address your letter to Berdichiv’, bogaty jak berdyczowski bankier ‘as rich as a Berdychiv banker; Poryck — mądry jak porycka szafa ‘Poryck — [literally] as clever as a Poryck wardrobe’; Kołomyja — Anglik z Kołomyi ‘Kolomyia — an Englishman from Kolomyia’. The lexical structures in question constitute an interesting testimony of life in remote historical periods and the former realia encoded in them represent the long-standing Polish-Ukrainian linguistic contact.

Keywords: the historical and the modern Polish language, phraseology, paremiology, onomastics, Polish-Ukrainian linguistic contact.

LEGEND

LPPH – Wilamowski M., Wnęk K., Zyblikiewicz L.A. (1998). Leksykon polskich powiedzeń historycznych. Kraków: Znak.
NKPP – Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich. (1969–1978). J. Krzyżanowski (Ed.). Vol. I–IV. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Polska albo opisanie… – Starowolski Sz. (2000). Polska albo opisanie położenia Królestwa Polskiego. Gdańsk: Tower Press. Retrieved November 25, 2023 from  http://surl.li/quotz
PPBys – Bystroń J. (1933). Przysłowia polskie. Kraków: Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności.
PPDar – Weryha-Darowski A. (1874). Przysłowia polskie odnoszące się do nazwisk szlacheckich i miejscowości. Poznań: Nakładem Księgarni J.K. Żupańskiego. Retrieved October 19, 2023 from http://surl.li/quotg
PPRys – Rysiński S. (1618). Proverbiorum Polonicorum A Solomone Rysinio Collectorum Centvriae Decem Et Octo. Lubcz: Kmita, Piotr Blastus. Retrieved November 20, 2023 from http://surl.li/quoro
SGKP – Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich (1880–1914). F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, J. Krzywicki (Ed.). Vol. I–XV. Warszawa: Nakładem Wł. Walewskiego. Retrieved October 10, 2023 from http://surl.li/quosm
SJPDor – Słownik języka polskiego. (1958–1969). W. Doroszewski (Ed.). Vol I–XI. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
SL – Linde S.B. (1854–1860). Słownik języka polskiego. Vol. I–VI. Lwów: Drukarnia Zakładu Ossolińskich [wyd. fototypiczne: Warszawa: Gutenberg Print, 1994–1995].
SStp – Słownik staropolski. (1953–2002). S. Urbańczyk (red.). Vol. I–XI. Wrocław–Warszawa–Kraków: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk.
SW – Słownik języka polskiego. (1900–1927). J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki (Ed.). Vol. I–VIII. Warszawa: Nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego.
Swil – Słownik języka polskiego. (1861). A. Zdanowicz i in. (Ed.). Vol. I–II. Wilno: Wydany staraniem i kosztem Maurycego Orgelbranda.
USJP – Uniwersalny słownik języka polskiego. (2003). S. Dubisz (Ed.). Vol. I–IV. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
WSJP PAN – Wielki słownik języka polskiego PAN. P. Żmigrodzki (Ed.). Retrieved January 11, 2023 from http://www.wsjp.pl

REFERENCES

Ananjewa, N. (2006). Proprialny składnik frazeologizmоw jako fenomen lingwokulturowy. M. Czerminska, K. Meller, P. Flicinski (Ed.), Literatura, kultura i jezyk polski w kontekstach i kontaktach swiatowych. III Kongres Polonistyki Zagranicznej, Poznan 8–11 czerwca 2006 (pp. 741–746). Poznan: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (in Polish).
Balinski, M., & Lipinski, T. (1886). Starozytna Polska pod wzgledem historycznym, jeograficznym i statystycznym. Vol. 3. Warszawa: Druk S. Orgelbranda Synow. Retrieved December 27, 2023 from http://surl.li/quopz (in Polish).
Bednarczuk, L. (2018). Z poludniowo­‑wschodniej peryferii polszczyzny. L. Citko (Ed.), Jezyki ruskie w rozwoju historycznym i kontaktach z polszczyzna (pp. 11–54). Bialystok: Wydawnictwo Uniwersytet w Bialymstoku (in Polish).
Dlugosz, K. (1993). Nazwy miejscowe w przysłowiach. M. Biolik (Ed.), Onomastyka literacka (pp. 253–258). Olsztyn: Wydawnictwo Wyzszej Szkoly Pedagogicznej w Olsztynie (in Polish).
Gierowski, J.A. (1989). Historia Polski 1505–1764. Warszawa: Panstwowe Wydawnictwo Naukowe (in Polish).
Hrabec, S. (1949). Elementy kresowe w jezyku niektorych pisarzy polskich XVI i XVII wieku. Torun: Nakładem Towarzystwa Naukowego w Toruniu (in Polish).
Jaracz, M. (2003). Stereotyp onimiczny w przyslowiach polskich. M. Białoskórska, A. Belchnerowska (Ed.), Studia Jezykoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badan polszczyzny, 2, 113–123. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecinskiego (in Polish).
Jawor, A. (2008). Homo scribens i homo legens w polskim słownictwie i frazeologii. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Slaskiego (in Polish).
Jedrzejko, E. (2002). Obrazki z dziejow Polski – czyli jeszcze o historyczno-kulturowym aspekcie frazeologii i paremiologii. A.M. Lewicki (Ed.), Problemy frazeologii europejskiej V (pp. 61–78). Lublin: Norbertinum (in Polish).
Kleszczowa, K. (2010). Rola słowotworstwa w przejmowaniu i stabilizacji pozyczek (na przykladzie polskich ukrainizmow). N.F. Klymenko, Ye. A. Karpilovska  (Eds.), Reflection of the history and culture of the people in word formation (pp. 110–119). Kyiv: Bydavnychyi dim Dmytpa Bypaho (in Polish).
Kosek, I. (2021). Z zagadnien motywacji jednostek frazeologicznych – pisz na Berdyczow. Prace Jezykoznawcze, 2, 273–288  (in Polish).
Kurzowa, Z. (2007). Ze studiow nad polszczyzna kresowa. Wybor prac. Krakow: Universitas (in Polish).
Lewicki, A.M, & Pajdzinska, A. (2001). Frazeologia. J. Bartminski (Ed.), Wspołczesny jezyk polski (pp. 315–333). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej (in Polish).
Lesiow, M. (1994). Ukraina wczoraj i dzis. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Sklodowskiej (in Polish).
Lesiow, M. (1995). Zagadnienia polsko-ukrainskich wzajemnych stosunkow jezykowych. M. Lesiow i M. Sajewicz (Ed.), Rozprawy slawistyczne: Studia z jezykoznawstwa słowianskiego, 10,  245–258. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Sklodowskiej (in Polish).
Lesiow M., & Melnyk, M. (2011). O Ukrainie. Prawie wszystko…? Olsztyn: Wydawnictwo Katedra Aksjologicznych Podstaw Edukacji Uniwersytetu Warminsko-Mazurskiego (in Polish).
Michnik H., & Mosler, L. (1961). Historia Polski do roku 1795. Warszawa: Panstwowe Zaklady Wydawnictw Szkolnych (in Polish).
Minikowska, T. (1980). Wyrazy ukrainskie w polszczyznie literackiej XVI w. Warszawa – Poznan – Torun: Panstwowe Wydawnictwo Naukowe (in Polish).
Nowakowska, A. (2010). Frazeologia a onomastyka, czyli frazeologia nazwoznawcza i onomastyka frazeologiczna. R. Lobodzinska (Ed.), Nazwy wlasne a spoleczenstwo, 1, 97–106. Lask: Oficyna Wydawnicza Leksem (in Polish).
Nowakowska, A., & Tomczak, L. (2006). Jak daleko z Kołomyi do Grojca? Nazwy miejscowe w polskiej frazeologii. Z. Abramowicz, E. Bogdanowicz (Ed.), Onimizacja i apelatywizacja (pp. 553–561). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Bialymstoku (in Polish).
Piela, A. (2023а). Nearby Ukraine… Choronyms related to Ukraine in Polish phraseology. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica, 57, 89–102 (in Polish).
Piela, A. (2023b). Nazwy miejscowe Kresow Wschodnich w zapomnianej polskiej frazeologii. Jezyk Polski, 3, 101–113 (in Polish).
Pluskota, T. (2019). Slownik nazw miejscowych i ich wariantow od XVI do XVIII wieku. Wojewodztwo belskie, ruskie, wolynskie, podolskie i braclawskie. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego (in Polish).
Rieger, J. (2001). Jezyk polski na Wschodzie. J. Bartminski (Ed.), Wspolczesny jezyk polski (pp. 575–590).  Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Sklodowskiej (in Polish).
Rytter, G. (1992). Wschodnioslowianskie zapozyczenia leksykalne w polszczyznie XVII wieku. Lodz: Wydawnictwo Uniwersytetu Lodzkiego (in Polish).
Szerszunowicz, J. (2006). Substytucje i redukcje komponentow toponomastycznych w translacji idiomow (na przykladzie tlumaczenia idiomow wloskich na jezyk polski). Bialostockie Archiwum Jezykowe, 6, 153–161 (in Polish).
Swierczynska, D. (2019). Przyslowia w 12 jezykach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN (in Polish).
Treder, J. (1988). Nazwy wlasne we frazeologii zachodniosłowianskiej. Gdanskie Studia eezykoznawcze, 4, 131–159  (in Polish).
Ulaszyn, H. (1947). Pochodzenie etniczne nazwy Ukrainiec. Lodz: Lodzkie Towarzystwo Naukowe (in Polish).
Urbanczyk, S. (1968). Charakterystyka staropolskich zapozyczen wyrazowych z jezyka ukrainskiego. S. Urbanczyk, Szkice z dzieow jezyka polskiego (pp. 295–304). Warszawa: Panstwowe Wydawnictwo Naukowe (in Polish).
Wojcicki, K.W. (1830). Przyslowia narodowe z wyjasnieniem zrodla poczatku oraz sposobu ich uzycia. Okazuiace charakter, zwyczaie i obyczaie, przesady, starozytnosci i wspomnienia oyczyste. Vol. II. Warszawa: Nakladem Hugues et Kermen. Retrieved January 20, 2024 from http://surl.li/quomv (in Polish).
Wojcicki, K.W. (1837). Klechdy. Starozytne podania i powiesci ludu polskiego i Rusi. Vol. II. Warszawa: Drukarnia Piotra Baryckiego. Retrieved January 11, 2024 from http://surl.li/quono (in Polish).
Wyrozumski, J. (1989). Historia Polski do roku 1505. Warszawa: Panstwowe Wydawnictwo Naukowe (in Polish).