Власні назви, пов’язані з Україною, у польській сучасній та історичній фразеології

А. ПЕЛЯ, доктор габілітований, професор
Інститут мовознавства, Гуманістичний факультет, Сілезький університет, Польща
вул. Університетська, 4, 40-007 Катовіце, Польща

E-mail: agnieszka.piela@us.edu.pl
https://orcid.org/0000-0003-2115-7456

Рубрика: Дослідження
Мова статті: українська

Анотація: У статті досліджено формальну та семантичну структуру вживаних та зниклих з активного вжитку польських фразеологізмів із назвами міст і місцевостей України й похідними від них. Проаналізовано фразеосполуки із хоронімами (Ukraina – niedaleka Ukraina, Pobereże – jak na Pobereżu, Podole – Na Podolu pszenica bez kąkolu) та ойконімами (Berdyczów – pisz na Berdyczów, bogaty jak berdyczowski bankier; Poryck – mądry jak porycka szafa; Kołomyja – Anglik z Kołomyi). З’ясовано самобутність цих фразеосполук, у яких задокументовано життя давніх часів та багатовікові польсько-українські мовні контакти.

Ключові слова: історія польської мови, сучасна польська мова, фразеологія, пареміологія, ономастика, польсько-українські мовні контакти.

УМОВНІ СКОРОЧЕННЯ

LPPH – Wilamowski M., Wnęk K., Zyblikiewicz L.A. (1998). Leksykon polskich powiedzeń historycznych. Kraków: Znak.
NKPP – Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich. (1969–1978). J. Krzyżanowski (red.). T. I–IV. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Polska albo opisanie… – Starowolski Sz. (2000). Polska albo opisanie położenia Królestwa Polskiego. Gdańsk: Tower Press. http://surl.li/quotz (дата звернення: 25.11.2023).
PPBys – Bystroń J. (1933). Przysłowia polskie. Kraków: Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności.
PPDar – Weryha-Darowski A. (1874). Przysłowia polskie odnoszące się do nazwisk szlacheckich i miejscowości. Poznań: Nakładem Księgarni J.K. Żupańskiego. http://surl.li/quotg (дата звернення: 19.10.2023).
PPRys – Rysiński S. (1618). Proverbiorum Polonicorum A Solomone Rysinio Collectorum Centvriae Decem Et Octo. Lubcz: Kmita, Piotr Blastus. http://surl.li/quoro (дата звернення: 20.11.2023).
SGKP – Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich (1880–1914). F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, J. Krzywicki (red.). T. I–XV. Warszawa: Nakładem Wł. Walewskiego. http://surl.li/quosm (дата звернення: 10.10.2023).
SJPDor – Słownik języka polskiego. (1958–1969). W. Doroszewski (red.). Том I–XI. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
SL – Linde S.B. (1854–1860). Słownik języka polskiego. T. I–VI. Lwów: Drukarnia Zakładu Ossolińskich [wyd. fototypiczne: Warszawa: Gutenberg Print, 1994–1995].
SStp – Słownik staropolski. (1953–2002). S. Urbańczyk (red.). T. I–XI. Wrocław–Warszawa–Kraków: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk.
SW – Słownik języka polskiego. (1900–1927). J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki (red.). T. I–VIII. Warszawa: Nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego.
Swil – Słownik języka polskiego. (1861). A. Zdanowicz i in. (red.). T. I–II. Wilno: Wydany staraniem i kosztem Maurycego Orgelbranda.
USJP – Uniwersalny słownik języka polskiego. (2003). S. Dubisz (red.). T. I–IV. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
WSJP PAN – Wielki słownik języka polskiego PAN. P. Żmigrodzki (red.). http://www.wsjp.pl (дата звернення: 11.01.2024).

ЛІТЕРАТУРА

Ananjewa N. (2006). Proprialny składnik frazeologizmów jako fenomen lingwokulturowy. M. Czermińska, K. Meller, P. Fliciński (red.), Literatura, kultura i język polski w kontekstach i kontaktach światowych. III Kongres Polonistyki Zagranicznej, Poznań 8—11 czerwca 2006 (s. 741—746). Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Baliński M., Lipiński T. (1886). Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym. T. 3. Warszawa: Druk S. Orgelbranda Synów. http://surl.li/quopz (дата звернення: 27.12.2023).
Bednarczuk L. (2018). Z południowo-wschodniej peryferii polszczyzny. L. Citko (red.), Języki ruskie w rozwoju historycznym i kontaktach z polszczyzną (s. 11—54). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytet w Białymstoku.
Długosz K. (1993). Nazwy miejscowe w przysłowiach. M. Biolik (red.), Onomastyka literacka (s. 253—258). Olsztyn: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie.
Gierowski J.A. (1989). Historia Polski 1505—1764. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Hrabec S. (1949). Elementy kresowe w języku niektórych pisarzy polskich XVI i XVII wieku. Toruń: Nakładem Towarzystwa Naukowego w Toruniu.
Jaracz M. (2003). Stereotyp onimiczny w przysłowiach polskich. M. Białoskórska, A. Belchnerowska (red.), Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, 2, 113—123. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Jawór A. (2008). Homo scribens i homo legens w polskim słownictwie i frazeologii. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Jędrzejko E. (2002). Obrazki z dziejów Polski — czyli jeszcze o historyczno-kulturowym aspekcie frazeologii i paremiologii. A.M. Lewicki (red.), Problemy frazeologii europejskiej V (s. 61—78). Lublin: Norbertinum.
Kleszczowa K. (2010). Rola słowotwórstwa w przejmowaniu i stabilizacji pożyczek (na przykładzie polskich ukrainizmów), Н.Ф. Клименко, Є.А. Карпіловська (peд.), Відображення історії та культури народу в словотворенні (с. 110–119). Kиїв: Bидaвничий дім Дмитpa бypaгo.
Kosek I. (2021). Z zagadnień motywacji jednostek frazeologicznych — pisz na Berdyczów. Prace Językoznawcze, 2, 273—288.
Kurzowa Z. (2007). Ze studiów nad polszczyzną kresową. Wybór prac. Kraków: Universitas.
Lewicki A.M, Pajdzińska A. (2001). Frazeologia. J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski (s. 315—333). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Łesiów M. (1994). Ukraina wczoraj i dziś. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej.
Łesiów M. (1995). Zagadnienia polsko-ukraińskich wzajemnych stosunków językowych. M. Łesiów i M. Sajewicz (red.), Rozprawy slawistyczne: Studia z językoznawstwa słowiańskiego, 10, 245—258. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej.
Łesiów M., Melnyk M. (2011). O Ukrainie. Prawie wszystko…? Olsztyn: Wydawnictwo Katedra Aksjologicznych Podstaw Edukacji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Michnik H., Mosler L. (1961). Historia Polski do roku 1795. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Minikowska T. (1980). Wyrazy ukraińskie w polszczyźnie literackiej XVI w. Warszawa-Poznań-Toruń: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Nowakowska A., Tomczak L. (2006). Jak daleko z Kołomyi do Grójca? Nazwy miejscowe w polskiej frazeologii. Z. Abramowicz, E. Bogdanowicz (red.), Onimizacja i apelatywizacja (s. 553—561). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Nowakowska A. (2010). Frazeologia a onomastyka, czyli frazeologia nazwoznawcza i onomastyka frazeologiczna. R. Łobodzińska (red.), Nazwy własne a społeczeństwo, 1, 97— 106. Łask: Oficyna Wydawnicza Leksem.
Piela A. (2023à). Nearby Ukraine… Choronyms related to Ukraine in Polish phraseology. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica, 57, 89—102.
Piela A. (2023b). Nazwy miejscowe Kresów Wschodnich w zapomnianej polskiej frazeologii. Język Polski, 3, 101—113.
Pluskota T. (2019). Słownik nazw miejscowych i ich wariantów od XVI do XVIII wieku. Województwo bełskie, ruskie, wołyńskie, podolskie i bracławskie. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Rieger J. (2001). Język polski na Wschodzie. J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski (s. 575—590). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Rytter G. (1992). Wschodniosłowiańskie zapożyczenia leksykalne w polszczyźnie XVII wieku. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Szerszunowicz J. (2006). Substytucje i redukcje komponentów toponomastycznych w translacji idiomów (na przykładzie tłumaczenia idiomów włoskich na język polski). Białostockie Archiwum Językowe, 6, 153—161.
Świerczyńska D. (2019). Przysłowia w 12 językach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Treder J. (1988). Nazwy własne we frazeologii zachodniosłowiańskiej. Gdańskie Studia Językoznawcze, 4, 131—159.
Ułaszyn H. (1947). Pochodzenie etniczne nazwy Ukrainiec. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
Urbańczyk S. (1968). Charakterystyka staropolskich zapożyczeń wyrazowych z języka ukraińskiego. S. Urbańczyk (автор), Szkice z dziejów języka polskiego (s. 295—304). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Wójcicki K.W. (1830). Przysłowia narodowe z wyjaśnieniem źródła początku oraz sposobu ich użycia. Okazuiące charakter, zwyczaie i obyczaie, przesądy, starożytności i wspomnienia oyczyste. Т. II. Warszawa: Nakładem Hugues et Kermen. http://surl.li/quomv (дата звернення: 20.01.2024).
Wójcicki K.W. (1837). Klechdy. Starożytne podania i powieści ludu polskiego i Rusi. T. II. Warszawa: Drukarnia Piotra Baryckiego. http://surl.li/quono (дата звернення: 11.01.2024).
Wyrozumski J. (1989). Historia Polski do roku 1505. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.